W dniu 25 listopada 2018 roku weszła w życie ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Celem ustawy jest wyeliminowanie negatywnych skutków, jakie powstają na skutek śmierci przedsiębiorcy, poprzez zapewnienie możliwości sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa do czasu formalnego ustalenia następców prawnych oraz wprowadzenie kompleksowych rozwiązań pozwalających na ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy.
Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej to nic innego jak tymczasowe zarządzanie przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy i kontynuowanie działalności wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Ma na celu zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy. Zarządcę sukcesyjnego może wskazać sam przedsiębiorca za życia i dokonać jego wpisu do Ceidg, a po śmierci przedsiębiorcy mogą to zrobić także wskazane przez ustawodawcę osoby w terminie dwóch miesięcy od dnia otwarcia spadku.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę wymaga zachowania formy pisemnej.
Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
- spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
- spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego w przypadku, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Ustawa wprowadza nowe pojęcia, takie jak przedsiębiorstwo w spadku i właściciel przedsiębiorstwa w spadku. Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. 2. Jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje całe to przedsiębiorstwo niezależnie od tego jaki ustrój majątkowy istniał między małżonkami. Nie ma znaczenia czy w majątku przedsiębiorcy można wyodrębnić kilka przedsiębiorstw w rozumieniu art. 551 KC i czy składniki te stanowią zorganizowany zespół. Wszystkie składniki przeznaczone przez przedsiębiorcę do wykonywani działalności gospodarczej, posiadane przez niego w chwili śmierci, tworzą jedno przedsiębiorstwo w spadku.
Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku w rozumieniu ustawy jest:
- osoba, która zgodnie z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym, nabyła składniki niematerialne i materialne, na podstawie powołania do spadku z ustawy albo testamentu albo nabyła przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie na podstawie zapisu windykacyjnego;
- małżonek przedsiębiorcy w przypadku, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
- osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od osoby, o której mowa w pkt 1 lub 2, w tym osoba prawna albo jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkładu – w przypadku gdy po śmierci przedsiębiorcy nastąpiło zbycie tego przedsiębiorstwa albo udziału w tym przedsiębiorstwie.
Po objęciu zarządu sukcesyjnego przez zarządcę, właścicielami przedsiębiorstwa nadal pozostają spadkobiercy w udziałach takich, w jakich to przedsiębiorstwo odziedziczyli, natomiast faktycznie zarządza nim zarządca sukcesyjny. Co ważne, bardzo często udział spadkowy, który dziedziczy rodzina po zmarłym nie jest równy udziałom w przedsiębiorstwie spadku. Niezwłocznie po objęciu stanowiska, zarządca sukcesyjny ma obowiązek sporządzić oraz złożyć notariuszowi wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku oraz wszelkich długów, jakie posiada przedmiotowe przedsiębiorstwo w spadku.
Wraz z wejściem w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, rozszerzył się katalog czynności notarialnych o czynności związane z zarządem sukcesyjnym. Zalicza się do nich akty obejmujące zgodę uprawnionej osoby na powołanie zarządcy sukcesyjnego, protokoły obejmujące zgodę zarządcy sukcesyjnego na pełnienie funkcji, protokoły i akty powołania/odwołania zarządcy sukcesyjnego, przyjęcie wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, protokoły rezygnacji zarządcy sukcesyjnego.
Notariusz ma obowiązek zgłosić do CEIDG informację o powołaniu zarządcy sukcesyjnego najpóźniej w następnym dniu roboczym. Warto wiedzieć także o tym, że oświadczenia o zgodzie albo o odmowie objęcia funkcji zarządcy sukcesyjnego nie można złożyć przez pełnomocnika, ponieważ w akcie powołania i w akcie odwołania zarządcy sukcesyjnego notariusz poucza stawających o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?
Zarządcą sukcesyjnym może zostać osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która wyraziła zgodę na objęcie powyższej funkcji. Wobec przyszłego zarządcy sukcesyjnego nie może być także orzeczony prawomocny zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, jak i nie może być orzeczony środek karny ani zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę albo działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.
Należy pamiętać, że zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem tymczasowym i co do zasady nie powinien trwać dłużej niż dwa lata od śmierci przedsiębiorcy.
Każdy kto chce zapewnić ciągłość działania przedsiębiorstwa, powinien rozważyć kwestię ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Do czasu przejęcia przedsiębiorstwa przez spadkobierców, zarząd sukcesyjny choć chwilowo zapewni bezpieczeństwo i ciągłość działania firmy. Podstawowym krokiem dla przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, powinno być powołanie zarządcy sukcesyjnego, a następnym rozpoczęcie planowania sukcesji biznesu w obszarze własności i zarządzania.